علم و دانش: در زمان‌های گذشته به منظور حفظ امنیت شهرها و جلوگیری از هجوم اشرار دیواره‌هایی در اطراف شهر ساخته می‌شد و در همین دیواره‌ها دروازه‌هایی برای ورود و خروج مسافران، کاروان‌ها و … تعبیه شده بود.
در دوران قدیم، دروازه‌ها و ورودی‌های شهرها جایگاه و اعتبار خاصی برای شهرها داشته و اغلب شهر با دروازه‌های ورودی خود شناخته می‌شدند؛ از نمونه‌های بارز این دروازه‌ها می‌توان به دروازه دولت تهران و دروازه قرآن شیراز اشاره کرد. شهر تبریز نیز به دلیل پیشینه تاریخی و موقعیت جغرافیایی خاص قرارگیری در مسیر جاده ابریشم، در برخی از دوره‌های تاریخی پایتخت حکومت‌های مختلف و محل تردد تجار و بازرگانان بوده است و همانند سایر شهرهای تاریخی دروازه‌هایی دارد که برای حفظ امنیت، کنترل ورود و خروج شهر و جلوگیری از ورود بیگانگان و جاسوسان ایجاد شده بودند.
به گفته محققان، بیش از ۲۴۰۰ سال پیش، تبریز توسط هشت دروازه و حصار و باروهایی حفاظت می‌شد و همسایگان خارجی و تاجران و مسافران با عبور از این هشت در تبریز ارتباط برقرار می‌کردند. اسناد تاریخی گاه از ۸ و گاه از ۹ دروازه در تبریز سخن گفته‌اند.
در اواخر حکومت کریم خان زند، بیشترین قسمت شهر ویران گشته بود. نجف‌قلی خان دنبلی که بیگ‌لربیگی تبریز بود در سال ۱۱۹۴ هجری، حصاری استوار بر گرد شهر کشید و هشت دروازه یا درب بر حصار تبریز نهاد و هر یک را جز «دروازه استانبول» به اسم محله‌ای نامید.
پس از اتمام ساخت قلعه شهر نجف‌قلی خان درگذشت و فرزندش خداداد خان خندق شهر را حفر کرد. از آن به بعد محوطه داخل حصار را «قلعه تبریز» یا «قلعه» می‌گفتند.
در طی حکومت‌های مختلف مخصوصا پس از فروپاشی سلسه قاجار از آثار عمارت‌های عالیه و ابنیه مستحکم در تبریز چیزی باقی نماند و از آن قصور بی‌قرین مانند قصر شیرین جز اسمی و چون طاق کسری از آن غیر از افسانه و رسمی چیزی باقی نماند، مانند گنبد شنب غازان، رشیدیه، گۆمۆش قیه، علائیه، لولوئیه، مرجانیه، مظفریه، مقصودیه، نصیریه، جلالیه، اسکندریه، سلیمانیه و عمارت شیخ اویسی، کاخ هشت بهشت، حیدر تکیه‌سی، سید مفتول بند، مسجد جامع و مدارسی بزرگ، طاق ارک علیشاه، گؤی مسجید (مسجد کبود جهانشاه)، مسجد استاد شاگرد، میدان حسن پادشاه و غیره.
دروازه های تبریز
خییاوان قاپی‌سی (درب خیابان)
این درب در مسیر عراق عجم (استان مرکزی) و اصفهان به سمت شرق در محله‌ای به همین نام واقع بوده و وجه تسمیه نام آن به قولی احداث نخستین خیابان شهر بوده که از داخل این محله عبور می‌کرد. همچنین این احتمال نیز وجود دارد که نام این محله برگرفته از نخستین ساکنان آن است که از اهالی خیاو (مشکین شهر) بوده‌اند.
باغمئشه قاپی‌سی (درب باغمئشه)
این دروازه که با نام «درب اعلی» نیز نامیده می‌شد در ورودی شمال شرقی شهر قرار داشت و مورد بازسازی قرار گرفته است.
سورخاب قاپی‌سی (درب سرخاب)
این درب در سمت شمال شرقی تبریز، در جوار کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت.
نوبار قاپی‌سی (درب نوبر)
این درب نیز در سمت جنوبی شهر واقع بوده و در سال ۴۰۰ هجری در محدوده حمام نوبر ساخته شده بود. در سال‌های گذشته نمادی از درب نوبر در ورودی خیابان تربیت بازسازی شده است.
میارمیار قاپی‌سی (درب میارمیار)
این درب تاریخی در خیابان فردوسی و داخل کوچه آیت‌الله مستنبط غروی قرار داشت که متاسفانه در حال حاضر هیچ اثری از آن برجای نمانده است.
گجیل قاپی‌سی (درب گجیل)
گجیل قاپوسی با نام درب «سرد» یا «سردرود» به سمت غرب قرار داشت. این دروازه با برج‌ها و طاق‌های بلندی یکی از مناطق پرتردد شهر قرار داشته و در حال حاضر نیز موقعیت قبلی خود را به لحاظ رفت و آمد حفظ کرده است.
ایستانبول قاپی‌سی (درب استانبول)
این دروازه در سمت شمال غرب و در مسیر عبور کاروان‌های تبریز-استانبول قرار داشته و به دلیل قرارگیری در این مسیر و وقوع نبردهای متعدد مشروطه‌خواهان با نیروهای سلطنتی مهمترین دروازه شهر محسوب می‌شد.
دوه‌چی قاپی‌سی (درب شتربان)
این دروازه در سمت شمال و در حومه کوه سرخاب و محله‌ای به همین نام قرار داشت. وجه تسمیه نام این محله و دروازه استفاده از دوه برای حمل و نقل کالا توسط اهالی این محله است که اغلب به بازرگانی و تجارت مشغول بوده‌اند.
ویجویه قاپی‌سی (درب ویجویه)
این دروازه در جوار محله‌ایی به همین نام در سمت غرب شهر قرار داشته است.
قالا قاپی‌سی (درب مهادمهین)
این دروازه نیز در سمت جنوب غربی بود.
